Mae Ymchwilwyr Prifysgol Wrecsam yn cynnal adolygiad cenedlaethol ar isafswm prisiau alcohol

Dyddiad: Dydd Lau, Ionawr 16, 2025

Mae Ymchwilwyr ym Mhrifysgol Wrecsam a Phrifysgol De Cymru (UDW) wedi cyfrannu at adolygiad pedair blynedd dan arweiniad Llywodraeth Cymru o gyflwyno isafswm prisiau ar gyfer alcohol (MPA) yng Nghymru.  

Nod yr adolygiad oedd darparu dadansoddiad a gwerthusiad cyffredinol o weithrediad, effaith ac ystyriaethau cychwynnol isafswm prisiau alcohol yng Nghymru, a gyflwynwyd gyntaf ym mis Mawrth 2020. Cytunwyd ar y gost o 50c yr uned gan Gynulliad Cenedlaethol Cymru.

Mae'r gyfraith hon yn berthnasol i bob busnes, sefydliad ac unigolyn y mae'n ofynnol iddynt ddal trwydded ar gyfer alcohol. Bydd unrhyw adwerthwr sy'n gwerthu neu'n cyflenwi, neu'n awdurdodi gwerthu neu gyflenwi, alcohol o dan yr isafswm pris yn torri'r gyfraith a gallai gael dirwy.

Mae'r gwerthusiad hefyd yn ceisio asesu'r cyfraniad y mae gweithredu isafswm prisiau alcohol yng Nghymru wedi'i wneud i unrhyw newidiadau mewn canlyniadau ymddygiad, yfed a manwerthu sy'n gysylltiedig ag alcohol.

Mae academyddion Prifysgol Wrecsam, Wulf Livingston, Athro Astudiaethau Alcohol; ac Iolo Madoc-Jones, Athro Cyfiawnder Cymdeithasol a Throseddol; yn rhan o’r tîm, sydd wedi gweithio ar yr adolygiad, ochr yn ochr â Katy Holloway, Athro Troseddeg; Dr Marian Buhociu, Darlithydd mewn Troseddeg a Chyfiawnder Troseddol; a Shannon Murray, Uwch Gynorthwyydd Ymchwil; pob un ohonynt yn dod o Brifysgol De Cymru, a Gwasanaethau Ymgynghori Ffigur 8, a leolir yn Dundee.    

Wulf Livingston, Athro Astudiaethau Alcohol

Meddai’r Athro Livingston: “Ar ran tîm Ymchwil Prifysgol Wrecsam, hoffwn ddiolch i bawb sydd wedi helpu gyda’r prosiect. Heb eu cefnogaeth, ni fyddem wedi gallu casglu cymaint o gyfraniadau pwysig – yn enwedig y rhai a roddodd y gorau i'w hamser i gael eu cyfweld a rhannu eu mewnwelediadau â ni.   

“Mae'r adolygiad wedi datgelu nifer o themâu a negeseuon allweddol gan gynnwys y ffaith bod gweithrediad cyffredinol y polisi wedi bod yn llwyddiannus – ac yn gyffredinol, mae pobl yn cytuno â'r polisi.  

“Fodd bynnag, mae pryder am rai grwpiau o unigolion, sy'n cynnwys yfwyr dibynnol yn bennaf sydd am gynnal fforddiadwyedd trwy, er enghraifft, fynd heb fwyd neu beidio â thalu biliau. Mae hynny’n bendant yn achos pryder a chefnogaeth sydd angen bod yn eu lle.”

Daw’r adroddiad i ben gyda nifer o argymhellion ar gyfer Llywodraeth Cymru a darparwyr gwasanaethau a thriniaeth, gan gynnwys:

• Dylai Llywodraeth Cymru adnewyddu yn hytrach na cholli’r opsiwn o MPA fel mesur polisi alcohol yng Nghymru.
• Dylai Llywodraeth Cymru fynd ati i ystyried adolygiad o’r lefel prisiau presennol o 50c fesul uned.  
• Mae angen cynnydd pris i o leiaf 65c yr uned i gynnal y gwerth polisi presennol ac unrhyw un o'r effeithiau cadarnhaol a welwyd hyd yn hyn.   
• Dylai Llywodraeth Cymru gymryd sylw o effaith andwyol y polisi ar rai poblogaethau o yfwyr incwm isel a thrwm a dylai, yn ei dro, sicrhau bod ei thriniaeth, ei pholisi a’i darpariaeth alcohol yn diwallu anghenion y grŵp hwn yn rhwydd.   
• Dylai gwerthusiad parhaus a pellach gyd-fynd ag unrhyw barhad o'r polisi. Dylai hyn gynnwys ystyried effaith MPA ar blant, pobl ifanc a theuluoedd.  
• Dylai Llywodraeth Cymru ystyried yn weithredol bod anghydraddoldeb ac amddifadedd dilynol yn ffactor hollbwysig mewn canlyniadau iechyd.
• Dylai gwasanaeth a thriniaeth gyfathrebu'n gliriach â staff a'r rhai sy'n defnyddio eu gwasanaethau am bolisi MPA.
• Dylai darparwyr gwasanaeth a thriniaeth fod yn glir wrth gynnig cyngor penodol i leihau niwed ynghylch y niwed posibl o newid o un cynnyrch alcohol i un arall a/neu i sylweddau eraill. 

Meddai’r Athro Livingston: “Mae’r gwerthusiad cyffredinol hwn o gyflwyno isafswm prisiau ar gyfer alcohol yng Nghymru yn gam pwysig mewn taith hirdymor ynghylch deall mesurau polisi alcohol a’u heffaith.   

“Wrth ddwyn ynghyd yr hyn sy’n hysbys am beth sydd wedi digwydd yng Nghymru ers mis Mawrth 2020, a chymharu hyn â phrofiadau rhyngwladol ehangach, yn enwedig rhai’r Alban, mae wedi tynnu sylw at y rôl y gall pris a newidiadau mewn prisiau ei chwarae mewn patrymau yfed alcohol.  

“Mae'r adroddiad yn dangos bod profiad Cymru wedi adlewyrchu llawer o'r disgwyliadau a'r cyfrifon mewn mannau eraill, sy'n dangos y gall dulliau isafswm pris effeithio'n effeithiol ar werthu ac yfed cynhyrchion alcohol rhad.

“Ymhellach, mae’n dangos bod hon yn stori gymhleth ac anodd i’w hesbonio’n llawn, gyda phrofiadau gwahanol i wahanol grwpiau o yfwyr, mecanweithiau ymdopi wedi’u haddasu, canlyniadau anfwriadol a dylanwadau byd ôl-Covid a’r heriau parhaus oherwydd costau byw.”

Ychwanegodd yr Athro Katy Holloway: “Mae ein hastudiaeth wedi dangos bod MPA yn fecanwaith effeithiol ar gyfer cael gwared ar gynhyrchion alcohol rhad iawn – mae seidr gwyn cryf wedi cynyddu'n sylweddol yn y pris yn dilyn cyflwyno MPA ac mae bellach yn absennol i raddau helaeth o silffoedd siopau.

“Fodd bynnag, mae effeithiau ehangach MPA yn gymysg ac mae'n ymddangos bod rhai poblogaethau yn fwy agored i'w heffeithiau negyddol nag eraill. Er ein bod wedi argymell bod Llywodraeth Cymru yn gosod rheoliadau ar gyfer parhad MPA yng Nghymru, rydym hefyd wedi argymell eu bod yn gweithredu cyfres o gamau gweithredu cyflenwol i wneud y mwyaf o effeithiolrwydd MPA a lleihau unrhyw ganlyniadau anfwriadol." 

Mae’r adroddiadau terfynol, sydd wedi’u cyhoeddi’r wythnos hon gan Lywodraeth Cymru, i’w gweld yma.